Phun thuốc chăm sóc lúa bằng máy bay không người lái chuyên dụng. Ảnh: Hải Triều

Không để đất “chết”

Công văn 3681/UBND-KT của UBND tỉnh nhấn mạnh việc giao cho UBND các huyện, thị xã, thành phố có trách nhiệm chỉ đạo cơ quan chuyên môn trực thuộc và UBND các xã, phường, thị trấn tổ chức phối hợp, tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát, hướng dẫn thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa trên địa bàn bảo đảm chặt chẽ, đúng thủ tục và phù hợp với điều kiện, tình hình thực tế của địa phương và đúng theo quy định pháp luật.

Đặc biệt, UBND tỉnh chỉ đạo xử lý nghiêm tình trạng bỏ hoang đất trồng lúa, lấn chiếm, chiếm đất, chuyển mục đích sử dụng đất và xây cất nhà trái phép trên đất trồng lúa trên địa bàn; kịp thời phát hiện, áp dụng các biện pháp để ngăn chặn và xử lý triệt để các trường hợp xây dựng nhà ở, hạ tầng hình thành khu dân cư mới trái phép trên đất trồng lúa…

Vào thời điểm sốt đất, nhiều đối tượng đã lợi dụng các “kẽ hở” về quy định tách thửa để xẻ thịt đất nông nghiệp nói chung, đất lúa nói riêng. Không ít diện tích đất lúa bị “xẻ thịt”, chỉ cần đủ diện tích tối thiểu theo quy định nhằm “phân lô, bán nền”. Tỉnh đã siết chặt việc xử lý vấn đề này, tình trạng “xẻ thịt” đất nông nghiệp đã không còn rộ như trước.

Hệ luỵ của cơn sốt đất là, nhiều thửa đất nhỏ vốn là đất lúa được cắm cọc phân thành từng lô… hiện không canh tác lúa hay bất cứ loại hoa màu nào khác, mà để hoang cho cỏ dại mọc khiến nhiều người gọi đùa những thửa đất như trên là “đất chết”.

Trao đổi với một chủ đất lúa có diện tích khoảng 1.000m2 tại xã Cẩm Giang, huyện Gò Dầu về lý do vì sao không canh tác lúa hay hoa màu gì mà để bỏ hoang đất, người chủ đất này lắc đầu ngao ngán chia sẻ, trước đây khi cơn sốt đất lên cao, anh gom tiền mua thửa đất này để đầu cơ kiếm lời nhưng nay đất bán không ai mua.

Hơn nữa, diện tích đất lúa của anh đã được kiểm kê, đưa vào danh sách bảo vệ nên không thể chuyển mục đích lên đất ở. Với một công đất, trồng lúa không được bao nhiêu, còn chuyển đổi cơ cấu sang loại cây trồng khác thì không có thời gian và chưa chắc mang lại hiệu quả nên anh đành bỏ không đất.

Địa phương cần phải nâng cao trách nhiệm

Theo ông Nguyễn Đình Xuân- Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, phải căn cứ các quy định của Chính phủ như: Nghị định số 35/2015/NĐ-CP ngày 13.4.2015 về quản lý sử dụng đất trồng lúa; Nghị định số 62/2019/NĐ-CP ngày 11.7.2019 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 35/2015/NĐ-CP ngày 13.4.2015 về quản lý, sử dụng đất trồng lúa; Nghị định số 94/2019/NĐ-CP ngày 13.12.2019 quy định chi tiết một số điều của Luật Trồng trọt về giống cây trồng và canh tác.

Thu hoạch thuốc lá vàng ở huyện Bến Cầu. Ảnh: Hải Triều

Cần phải lưu ý rằng, Bộ NN&PTNT không ban hành thông tư cho phép chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ đất lúa sang loại cây trồng có hiệu quả hơn, mà chỉ có Quyết định số 470/QĐ-BNN-TT ngày 7.2.2023 của Bộ trưởng Bộ NN&PTNT về việc ban hành kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa toàn quốc năm 2023. Trên cơ sở văn bản của Bộ, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 1624/QĐ-UBND ngày 8.8.2023 về Kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa năm 2023.

Kết quả chuyển đổi cơ cấu cây trồng năm 2023, UBND các huyện tổng hợp gửi về Sở NN&PTNT để tham mưu UBND tỉnh thực hiện báo cáo Bộ và đăng ký kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng năm 2024 trước ngày 30.11.2023.

Tổng diện tích chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa năm 2023: 1.467,84 ha (đất lúa 3 vụ: 4,68 ha; đất lúa 2 vụ: 382,67 ha; đất lúa 1 vụ: 1.080,49 ha), trong đó chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ trồng lúa kém hiệu quả sang trồng cây hằng năm với tổng diện tích đất trồng lúa chuyển đổi sang trồng cây hằng năm là 839,47 ha (đất lúa 3 vụ: 0,7  ha; đất lúa 2 vụ: 352,57 ha; đất lúa 1 vụ: 486,2 ha).

Các loại cây trồng được chuyển đổi phù hợp với điều kiện sản xuất, thổ nhưỡng như khoai mì, bắp, rau các loại, đậu các loại… hiệu quả kinh tế từ các mô hình chuyển đổi cao hơn từ 2-5 lần so với trồng lúa trên cùng đơn vị diện tích. Lợi nhuận bình quân các loại cây trồng tăng sau khi chuyển đổi như rau các loại (67 triệu đồng/ha/năm), bắp (45 - 50 triệu đồng/năm/vụ), khoai mì (35 triệu đồng/ha/vụ)...

Chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ trồng lúa kém hiệu quả sang trồng cây lâu năm với tổng diện tích đất trồng lúa chuyển đổi sang trồng cây lâu năm là 619,06 ha (đất lúa 2 vụ: 25,77 ha; đất lúa 1 vụ: 593,29 ha). Các loại cây trồng chủ yếu như: sầu riêng, nhãn, mãng cầu, dừa, cao su...; phù hợp kế hoạch cơ cấu lại ngành nông nghiệp của tỉnh: phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, phát triển tốt, đang trong thời kỳ kiến thiết cơ bản nên chưa có cơ sở đánh giá hiệu quả kinh tế.

Qua khảo sát các mô hình chuyển đổi trên diện tích đất trồng lúa sang trồng cây lâu năm của các năm trước (đã cho sản phẩm), cây trồng phát triển tốt, năng suất cao mang lại hiệu quả kinh tế cao, thu nhập ổn định và nâng cao đời sống cho người dân. Lợi nhuận bình quân các loại cây trồng tăng sau khi chuyển đổi: sầu riêng (426 triệu đồng/năm), mãng cầu (190 triệu đồng/năm), cao su (30 triệu đồng/năm)...

Chuyển đổi từ trồng lúa sang trồng lúa kết hợp nuôi trồng thuỷ sản

Mô hình chuyển đổi trồng lúa kết hợp nuôi trồng thuỷ sản trên địa bàn tỉnh rất ít. Tổng diện tích đất trồng lúa chuyển đổi sang trồng lúa kết hợp nuôi trồng thuỷ sản là 9,31 ha (đất lúa 3 vụ: 3,98 ha đất lúa 2 vụ: 4,33 ha; đất lúa 1 vụ: 1 ha). Tuy nhiên, chuyển đổi từ đất trồng lúa sang trồng lúa kết hợp nuôi trồng thuỷ sản chưa được người dân quan tâm, do khó khăn về địa hình, nguồn nước, tập quán canh tác của người dân và hiệu quả kinh tế chưa cao.

Chuyển đổi sang cây trồng khác: 144,3 ha; trong đó: 58 ha cao su chuyển sang trồng chuối, mì; 44,7 ha mì chuyển sang các cây trồng khác như chuối, keo, cao su, sầu riêng; 38 ha mít chuyển sang trồng mì và 3,6 ha chuối chuyển sang trồng mít.

Trong thời gian tới, nhằm thực hiện theo ý kiến chỉ đạo của UBND tỉnh về việc tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát, hướng dẫn thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa trên địa bàn bảo đảm chặt chẽ, đúng thủ tục và phù hợp với điều kiện, tình hình thực tế của địa phương và đúng theo quy định pháp luật, Sở NN&PTNT sẽ phối hợp với cơ quan, đơn vị có liên quan để thực hiện trong năm 2024 và tham mưu UBND tỉnh ban hành văn bản đề nghị UBND huyện tiếp tục thực hiện triển khai Quyết định số 1261/QĐ-UBND ngày 11.6.2021 của UBND tỉnh công bố Danh mục thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền giải quyết của ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh, quy định thủ tục đăng ký chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa.

Như vậy, vấn đề ở đây cần phải nhìn nhận lại không phải là đối với đất lúa canh tác không hiệu quả, người dân chỉ được trồng lúa; mà người dân có quyền đề nghị cơ quan có thẩm quyền cho phép chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa phù hợp với các thủ tục, quy định để mang lại lợi ích kinh tế cao hơn so với trồng lúa.

Vấn đề còn lại là chính quyền địa phương cấp xã cần phải tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với đất lúa trong thời gian tới; kiên quyết xử lý những hành vi sử dụng sai mục đích, cất nhà ở trái phép theo quy định và những người sử dụng đất lúa để “đất chết”. Đây là một yếu tố khá quan trọng để đất lúa “hồi sinh”.

Thế Nhân