Nhạc sĩ Tôn Thất Lập (phải) và tác giả.

Nhắc đến nhạc sĩ Tôn Thất Lập là người ta nghĩ ngay đến người nhạc sĩ trụ cột của phong trào sinh viên- học sinh những năm 70 tại Sài Gòn. Nhạc sĩ Tôn Thất Lập sinh năm 1942 tại Huế. Anh đã sáng tác và hát trong những cuộc xuống đường, hát trong tù, hát trong “những đêm không ngủ” tại Sài Gòn, Huế những năm chống Mỹ.

Từ những năm 60 thế kỷ trước, tại Huế nhiều người yêu âm nhạc đã biết và thuộc lòng những bản tình ca của Tôn Thất Lập như “Những con đường nhỏ”, “Tiếng hát về khuya” cùng một số ca khúc khác trong tập “Phố Ca”. Với chủ đề tình yêu, về thân phận con người đan xen giữa khổ đau hạnh phúc, những tình khúc của anh trong giai đoạn này đã mang đến cho công chúng sự đồng cảm chân thành, sâu sắc và được phổ biến sâu rộng trong đông đảo thanh niên, sinh viên học sinh Huế.

Với cương vị Trưởng đoàn văn nghệ sinh viên học sinh Sài Gòn được thành lập từ ngày 15.5.1965, Chủ tịch Hội Sinh viên sáng tác- Tổng hội Sinh viên Sài Gòn, nhạc sĩ Tôn Thất Lập đã cùng với các nhạc sĩ sinh viên Trương Quốc Khánh, Trần Long Ẩn, Nguyễn Văn Sanh, La Hữu Vang, Nguyễn Xuân Tân, Nguyễn Tuấn Kiệt, Nguyễn Nam, Nguyễn Phú Yên... thực hiện phong trào “Hát cho đồng bào tôi nghe” góp phần đấu tranh chống lại các khuynh hướng văn nghệ phi dân tộc, phản động lúc bấy giờ; góp phần hiệp đồng với mặt trận đấu tranh đô thị, hội thảo, xuống đường, các chiến dịch đốt xe Mỹ... Trong đêm văn nghệ vì hoà bình tổ chức tại Trường đại học Nông Lâm Súc Sài Gòn tối 27.12.1969 đã chính thức ra mắt tên gọi phong trào HÁT CHO ĐỒNG BÀO TÔI NGHE, khẳng định rõ nét nhất tính chiến đấu của phong trào văn nghệ sinh viên học sinh ở các đô thị miền Nam. Phong trào Hát cho đồng bào tôi nghe đã phát triển và lan toả ra các đô thị khác như Huế, Đà Nẵng, Cần Thơ, An Giang, Quy Nhơn, Đà Lạt... Thập niên 70, tiếng hát tranh đấu tiếp tục vang lên tại giảng đường đại học Sư phạm, đại học Khoa học Huế, Hội quán Thanh Niên Phan Thiết (1972) và còn cất cánh bay xa hơn, vượt bờ cõi Việt Nam, khơi dậy lòng yêu nước của những người con đất Việt và lôi cuốn thanh niên trí thức tiến bộ ở các nước như Pháp, Tây Đức, Canada, Nhật, Bỉ, Úc…và ngay cả nước Mỹ.

Với phong trào Hát cho đồng bào tôi nghe, nhạc sĩ Tôn Thất Lập được xem như là cánh chim đầu đàn với những ca khúc đầy tự tình dân tộc, đầy hào khí như: Hát cho dân tôi nghe, Hát trong tù, Đồng lúa reo, Xuống đường, Người đợi người, Tiếng gọi sinh viên...

Từ sau khi đất nước hoàn toàn thống nhất, nguồn sáng tạo nghệ thuật của nhạc sĩ Tôn Thất Lập vẫn không ngưng nghỉ. Vừa giữ trọng trách ở Hội Âm nhạc TP. Hồ Chí Minh, Hội Nhạc sĩ Việt Nam... anh vừa dành thời gian cho sáng tác ca khúc. Những chuyến đi điền dã trên nhiều miền đất nước, những lần thâm nhập thực tế ở các điểm nóng công trường, nông trường trong những ngày đất nước sôi động một không khí tái thiết quê hương sau chiến tranh của mọi tầng lớp nhân dân, trong đó có tuổi trẻ đã mang lại cho anh nhiều cảm xúc mới đầy chân thành về cuộc sống. Một loạt tình khúc đã ra đời như Tình ca mùa xuân, Tình ca tuổi trẻ, Tình anh, Tình yêu là mãi mãi… Bài hát Trị An-âm vang mùa Xuân của anh được rất nhiều bạn trẻ yêu thích. Đúng như nhiều người đã nhận xét, tình khúc của Tôn Thất Lập rất tình cảm nhưng không bi luỵ, say đắm nhưng không thô thiển, nhất là ý tứ ngôn từ được anh chắt chiu, gạn lọc nhưng không đến nỗi cầu kỳ, khó hiểu. Trong giai điệu của anh ẩn hiện hơi thở âm nhạc dân gian Huế...

Nhiều người vẫn nghĩ Tôn Thất Lập xuất thân từ một nhạc sĩ phong trào trong chiến tranh nhưng thực ra “Đêm đêm tiếng hát hao gầy đậu xuống môi em” (Tiếng hát về khuya) đã có từ những năm đầu thập kỷ 60. Tôn Thất Lập viết tình khúc trước khi dùng nhạc để tranh đấu. Tiếng hát về khuya được coi như ca khúc tiêu biểu cho thời kỳ đầu trong sự nghiệp sáng tác của anh. Lúc lên Tây Ninh công tác hồi tháng 2.2008 anh nói khi từ Huế vào Sài Gòn hoạt động và sáng tác bài này, được Trịnh Công Sơn báo tin sau đó anh mới biết nó đã được phát sóng trên Đài phát thanh Sài Gòn và lần đầu tiên anh lãnh nhuận bút từ tác phẩm của mình.

Hiện nay anh là Phó Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam, thường khoảng lúc 8 giờ sáng thì thấy anh vào văn phòng Hội ở đường Trần Quốc Thảo (TPHCM). Còn nhà riêng của anh thì ở đường Trường Sơn, trước sân là một cái cổng vòm xinh xắn và nhiều bóng mát.

Nhạc sĩ NGUYỄN QUỐC ĐÔNG