Chị Nguyễn Thị Dung và ông Phạm Văn Quynh thắp hương tại ngôi mộ được cho là của liệt sĩ Nguyễn Văn Thức.

So với ba trường hợp trong các bài viết trước, hồ sơ quân nhân Nguyễn Văn Thức đầy đủ hơn, có giấy báo tử, có nhân chứng xác nhận nhưng đến nay vẫn chưa được công nhận liệt sĩ, một phần cũng liên quan đến quê quán, quốc tịch. Người chiến sĩ này hy sinh đúng ngày 30.4.1975, trận cuối cùng, trước bình minh của lịch sử.

Bốn người đi, hai người về

“Năm 1970, hai người anh trai của tôi tham gia kháng chiến. Sau đó, cả hai anh đều hy sinh. Một người có giấy báo tử của đơn vị, người còn lại không có giấy tờ gì, chỉ nghe tin là đã hy sinh tại một địa danh có tên gọi là Quảng Lợi”- chị Nguyễn Thị Dung, hiện ngụ huyện Tân Biên mở đầu câu chuyện về hai người anh của mình.

Chị Dung cho biết, quê gốc của gia đình ở Hà Nội. Do những biến động của thời cuộc, của lịch sử đất nước, cha mẹ chị sang Campuchia sinh sống từ rất lâu. Nơi gia đình chị cư trú, cộng đồng người gốc Việt rất đông. Những năm 70 của thế kỷ XX, gia đình chị trở thành địa chỉ hỗ trợ cho cán bộ, chiến sĩ tham gia kháng chiến.

Bà Nguyễn Thị Chi- mẹ chị Dung là người tiếp tế, nuôi quân, giúp đỡ cán bộ của cách mạng. Năm 1969, tại đất nước Chùa Tháp, hai người chị gái của chị Dung vào quân đội, hoạt động trong ngành Quân y. Phát hiện gia đình nhà bà Chi có hai người con gái theo “Việt cộng”, lực lượng thù địch tới nhà lục soát, dò xét, tra khảo và yêu cầu khai báo. Do không chịu khai báo, cha chị Dung bị quân địch dùng báng súng đánh trọng thương, rồi mất.

Sau khi cha chết, năm 1970, hai người anh trai của chị Dung tên là Nguyễn Văn Thức (thứ 6 trong gia đình) và Nguyễn Văn Bảy (thứ 7 trong gia đình) cũng gia nhập đội quân kháng chiến. Trước khi tiễn hai con trai theo cách mạng, bà Chi đã tận dụng tất cả các loại vải, chăn màn để may hàng chục cái ba lô không chỉ cho con mình đem theo và cho cả nam và nữ ở gần đó.

Khoảng năm 1971-1972, khu vực nơi gia đình chị sinh sống bị ném bom dữ dội. Chị cũng bị thương trong một trận bom. Tình hình lúc đó hỗn loạn đến mức, sau trận bom ấy, chị Dung và mẹ lạc mất nhau. Chị được bộ đội đưa vào chữa trị tại một cơ sở quân y có tên gọi là K53 (nay là Bệnh viện 175 của Bộ Quốc phòng). Tại đây, chị Dung may mắn gặp được người chị gái của mình.

Sau ngày 30.4.1975, chị Dung được chị gái cùng đơn vị đưa về TP. Hồ Chí Minh. Lúc này, mẹ con chị Dung hoàn toàn mất liên lạc với nhau. Mãi sau, mấy chị em mới biết mẹ mình cùng một số người thân được tổ chức cách mạng đưa về Việt Nam sống tại tỉnh Bình Dương. Sinh sống tại Việt Nam một thời gian, gia đình chị Dung nhận tin báo anh Thức và anh Bảy đã hy sinh.

Chứng kiến và trải qua nhiều đau thương, mất mát của gia đình, bà Chi phát bệnh rồi bỏ nhà đi lang thang. Những người con còn lại toả ra đi tìm mẹ nhưng không thấy. Mãi sau này, mấy chị em chị Dung tìm thấy bà Chi trong ngôi chùa Vĩnh Nghiêm. Lúc này, đôi mắt của bà Chi đã mù loà…

Theo lời chị Dung, từ khi hai anh trai tham gia cách mạng, gia đình không nhận được tin tức nào. Năm 1973, sau khi Hiệp định Paris được ký kết, những người trong gia đình mới nhận được tin rằng cả hai anh đều ở cùng một đơn vị có tên gọi Đoàn 180 thuộc Công an nhân dân vũ trang bảo vệ Căn cứ Trung ương Cục miền Nam tại huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh.

Phải rất lâu sau ngày hoà bình lập lại, người chị của chị Dung công tác tại Bệnh viện 175 nhận được thông tin, thi hài của anh Thức được an táng tại một địa điểm thuộc tỉnh Long An. Mấy chị em lập tức xuống đó tìm thì được báo tin, ngôi mộ này đã được Bộ Công an chuyển về Nghĩa trang liệt sĩ huyện Tân Biên.

Cả nhà chị Dung đến nghĩa trang và tìm thấy đúng ngôi mộ mang tên anh mình nhưng lại mang họ Lê, không phải họ Nguyễn. Chị Dung tìm hiểu thì được biết, khi cất bốc ngôi mộ này, trên bia chỉ ghi có mỗi cái tên người mất, không có họ; trong khi đó, người cất bốc là họ Lê.

Người này làm một động tác có tính tâm linh và xin người đã khuất rằng, nếu đồng ý thì mang họ Lê luôn. Kết quả, ngôi mộ của anh Thức hiện nay ở nghĩa trang Tân Biên mang họ Lê. Tuy nhiên, chị Dung cũng nói rằng, chị không chắc chắn người nằm dưới mộ là anh trai mình. Mặc dù vậy, hằng năm vào ngày 27.7 hay ngày lễ, tết, chị đều ra thắp hương và coi đó là anh mình.

Về phần anh Nguyễn Văn Bảy, chị Dung cho biết, gia đình chỉ biết tin rằng anh đã hy sinh tại một địa danh có tên là Quảng Lợi, không rõ thuộc tỉnh, thành phố nào hiện nay, ngoài ra không có bất kỳ tin tức, manh mối gì. Gần đây nhất, chị Dung có tin anh Bảy hy sinh tại tỉnh Bình Phước.

Bộ Tư lệnh báo tin…

Chị Dung kể, gia đình nhận được giấy báo tử của anh Thức và cũng chỉ mới nhận được cách nay khoảng 8 năm. Giấy báo tử của anh Thức ghi, nguyên văn: “Bộ Nội vụ, Bộ Tư lệnh công an nhân dân vũ trang, Tiểu đoàn II, số 49. Chúng tôi xin kinh báo đến bà Nguyễn Thị Chi ở 18, Dầu Tiếng, Thủ Dầu Một.

Là cha mẹ ruột và thân nhân đồng chí Nguyễn Văn Thức, tự là Nguyễn Văn Hải, nhập ngũ năm 1970, Tiểu đội phó thuộc đơn vị C2 - D2. Đã hy sinh trong trận chiến đấu ngày 30 tháng 4 năm 1975 tại Mỹ Hạnh - Hậu Nghĩa - Long An.

Tập thể và đồng đội chúng tôi vô cùng thương tiếc đồng chí và sẽ tổ chức nhiều đợt chiến đấu, tiêu diệt nhiều địch để trả thù cho đồng chí và gia đình. Nay chúng tôi chính thức báo tin đến gia đình và gửi lời chia buồn đến gia đình. Kính gửi: gia đình để biết ơn; chính quyền địa phương để được công nhận gia đình liệt sĩ. Ngày 21.7.1976, Tiểu đoàn II” (chữ mờ, không đọc được tên người ký- PV).

Hiện tại, chị Dung còn giữ được hai tấm ảnh, một của anh Thức, một của anh Bảy. Trong hai tấm này, chị Dung cho biết, có một tấm ảnh của anh Thức chụp tại địa điểm nay là khu vực Xa Mát, xã Tân Lập, huyện Tân Biên.

Trường hợp của anh Thức, anh Bảy vẫn còn nhiều nhân chứng - những người cùng thời sống bên Campuchia. Một trong số đó là ông Phạm Văn Quynh, sinh năm 1947, nguyên Trưởng Ban Dân vận, Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc huyện Tân Biên. Trong giấy xác nhận, ông Quynh viết: “Năm 1970, tôi là Bí thư chi bộ đồn điền cao su Bến Két, trực thuộc Đảng bộ Việt kiều tỉnh Kongpongcham, Campuchia.

Tôi xin chứng nhận đồng chí Nguyễn Văn Thức, sinh năm 1953, nhập ngũ năm 1970, thuộc đơn vị C2 - D2 - Bộ Tư lệnh công an nhân dân vũ trang… Đồng chí Nguyễn Văn Thức hy sinh ngày 30.4.1975, có giấy báo tử của đơn vị nhưng bị thất lạc. Nhà bà Nguyễn Thị Chi có bốn người con tham gia quân đội, gồm Nguyễn Thị Hạnh, Nguyễn Thị Liên, Nguyễn Văn Thức và Nguyễn Văn Bảy. Chị Nguyễn Thị Dung là em ruột đồng chí Nguyễn Văn Thức. Tôi xin cam đoan những lời khai trên đây là đúng sự thật”.

Trao đổi thêm, ông Quynh cho biết, thời điểm đó, tại Campuchia, đồn điền cao su Bến Két có khoảng 80% thanh niên về miền Nam chiến đấu, phần lớn lực lượng này gia nhập Đoàn 180- Công an nhân dân vũ trang bảo vệ Trung ương Cục miền Nam. Lúc còn sống ở Campuchia, ông Quynh và ông Thức có biết nhau, vì hai gia đình là hàng xóm.

Theo ông Quynh, không chỉ ông biết gia đình anh Thức, tại Tân Biên còn một số nhân chứng khác, những nhân chứng này đều tham gia kháng chiến, sau năm 1975 tham gia xây dựng chính quyền mới. Ông Quynh cho rằng, nếu yêu cầu chính quyền địa phương (tại Campuchia) xác nhận thân nhân liệt sĩ là không thể thực hiện được, do những biến cố lịch sử, nước bạn đã nhiều lần thay đổi chính quyền.

Nhân chứng thứ hai viết giấy xác nhận cho anh Thức là ông Trần Văn Thanh- nguyên Phó Chủ tịch UBND huyện Tân Biên. Trong giấy xác nhận, ông Thanh cam kết, bà Nguyễn Thị Dung là em ruột của anh Nguyễn Văn Thức (hy sinh, có giấy báo tử). Sau năm 1973, gia đình chị Dung được đưa về sống tại vùng giải phóng ở miền Nam (huyện Tân Biên).

Cách nay vài tháng, theo yêu cầu, chị Dung đã nộp toàn bộ hồ sơ (kể cả giấy báo tử gốc) cho Ban Chỉ huy Quân sự Tân Biên. Tháng 7.2023, lãnh đạo cơ quan này cho biết đã chuyển hồ sơ về Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh. Theo quy trình, tỉnh chuyển về Quân khu 7. Sau đó, tiếp tục chuyển ra Bộ Quốc phòng…

Năm 2013, trong đợt tổng rà soát người có công với cách mạng trên toàn quốc, tại Tây Ninh, có nhiều trường hợp quân nhân thuộc dạng mất tin, mất tích trong chiến tranh, có người có giấy báo tử, có người không, nhưng điểm chung là, những người này không có tên trong danh sách rà soát.

Việt Đông - Hoàng Yến

(Còn tiếp)