Ảnh tư liệu. Nguồn Internet.

Theo ý nguyện của người cha, Ăngghen phải bỏ dở việc học ở trường trung học để làm thư ký hãng buôn của gia đình. Trong thời gian này ông tự học sử học, triết học, văn học, ngôn ngữ và thơ ca. Cuối năm 1839 Ph.Ăngghen bắt tay vào nghiên cứu các tác phẩm của Hê-ghen, triết gia nổi tiếng nhất bấy giờ.

Tháng 9.1841, Ph.Ăngghen đến Berlin và gia nhập binh đoàn pháo binh. Ở đây, ông được huấn luyện quân sự nhưng ông vẫn lui tới trường Đại học tổng hợp Berlin nghe các bài giảng triết học, tham gia hội thảo về lịch sử tôn giáo. Mùa xuân năm 1842, Ph.Ăngghen bắt đầu cộng tác với tờ Rheinische Zeitung (Nhật báo tỉnh Ranh).

Trong những bài báo in năm 1842, trên tờ báo Ph.Ăngghen đã lên tiếng phản kháng chế độ kiểm duyệt của chính phủ Vương quốc Phổ, trật tự phong kiến ở Đức. Đây là những tư tưởng đầu tiên đồng điệu với C.Mác- người mà ông chưa một lần tiếp xúc.

Tháng 11.1842, sau khi mãn hạn phục vụ trong quân đội, Ph.Ăngghen sang Anh, trên đường đi ông đã thăm trụ sở tờ báo Rheinische Zeitung ở Kioln và ông đã gặp C.Mác, Tổng biên tập tờ báo, bước khởi đầu cho tình bạn vĩ đại.

 Sống ở thành phố công nghiệp Dệt Man-chet-xtơ, Ăngghen đi sâu tìm hiểu đời sống của những người lao động. Ba năm sau, công trình nghiên cứu của Ăngghen ra đời "Tình cảm giai cấp công nhân Anh".

Tác phẩm đã vạch ra bức tranh hiện thực của những người lao động. Qua đó, ông được coi là người đầu tiên phát hiện sứ mạng lịch sử vĩ đại của giai cấp công nhân trong công cuộc đấu tranh giải phóng lao động, xây dựng xã hội mới không có áp bức bóc lột.

Cùng thời gian đó, ông công bố "Góp phần phê phán chính trị kinh tế học" (1844), tác phẩm đã chỉ rõ chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa là cơ sở của toàn bộ sinh hoạt vật chất và tinh thần của xã hội tư sản. Mác coi đó là một tác phẩm thiên tài về khoa học chính trị kinh tế học của giai cấp vô sản.

Cuối tháng 8.1844, Ăngghen gặp Mác ở Pari. Cuộc gặp gỡ mười ngày đó đã mở đầu cho một thời kỳ cộng tác lâu dài giữa hai người trong sự nghiệp đấu tranh cho chủ nghĩa cộng sản. Hai ông đã hoàn toàn nhất trí với nhau về những vấn đề được đưa ra thảo luận.

Không lâu sau đó, vào tháng 2.1845, tác phẩm đầu tiên mà hai người sáng lập học thuyết Mác-xít viết chung là cuốn sách “Gia đình và Thần thánh”. Tác phẩm đã phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa duy tâm và phương pháp của nó, nêu luận điểm về vai trò quyết định của quần chúng nhân dân trong lịch sử.

Hai ông cùng hợp sức viết công trình nổi tiếng Hệ tư tưởng Đức (1845-1846), phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa duy tâm của Hê-ghen và phái Hê-ghen trẻ đồng thời phê phán chủ nghĩa duy vật không nhất quán của Ludvich Phoiơbach nêu ra những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.

Năm 1847, hai ông tham gia tổ chức "Liên đoàn những người cộng sản" và năm 1848, Đại hội II Liên đoàn những người cộng sản đã uỷ nhiệm C.Mác và Ph.Ăngghen cùng viết Tuyên ngôn của Đảng cộng sản.

Cuốn "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản" xuất bản lần đầu tiên vào tháng 2.1848 bằng tiếng Anh ở Luân Đôn. Đó là một văn kiện có tính chất cương lĩnh đấu tranh của giai cấp vô sản quốc tế. Tác phẩm ấy ra đời khi C.Mác ở tuổi 30và Ăngghen mới 28 tuổi.

Hơn 165 năm đã trôi qua nhưng thực tiễn đấu tranh cách mạng vẫn xác nhận tính khoa học và ý chí cách mạng tiến công của những nguyên lý được đề ra trong Tuyên ngôn.

Tháng 2.1848, cách mạng bùng nổ ở Pháp rồi lan sang Đức và nhiều nước Châu Âu. Phong trào công nhân phát triển mạnh mẽ. Tháng 5.1849, Ăngghen trực tiếp tham gia cuộc khởi nghĩa nhân dân vũ trang ở Tây Nam Đức. Sau khi bị đàn áp, ông sang Thụy Sĩ và sau đó trở về nước Anh.

Trong thời gian sống ở Anh, Ăngghen viết nhiều bài tổng kết kinh nghiệm cuộc cách mạng vừa qua ở Đức; đi sâu nghiên cứu về kinh tế chính trị học và giúp đỡ Mác rất nhiều trong việc biên soạn bộ "Tư bản". Ông viết những bài quan hệ quốc tế, về nghệ thuật quân sự và về nhiều vấn đề khác.

Mác rất tự hào khi gọi người bạn mình là một bộ "Bách Khoa". Ăngghen đã trả lời một cách nghiêm túc, đầy đủ và cặn kẽ mọi vấn đề do Mác đặt ra. Ông sử dụng gần 20 thứ tiếng nước ngoài, nói thành thạo 12 thứ, bao gồm các ngôn ngữ chính và nhiều ngôn ngữ địa phương.

Bảo vệ đường lối chủ nghĩa Mác, Ăngghen viết tác phẩm quan trọng: "Chống Đuy-rinh" (1877) nhằm chống lại những quan điểm tiểu tư sản có tính chất cơ hội chủ nghĩa. Ông tổng kết những tài liệu về khoa học tự nhiên, phân tích trong tác phẩm xuất sắc: "Phép biện chứng của tự nhiên".

Năm 1883, Các Mác qua đời, Phơ-rê-đơ-rích Ăngghen phải đảm nhận trách nhiệm lãnh đạo giai cấp vô sản quốc tế; biên tập, chỉnh lý và xuất bản công trình đồ sộ "Tư bản" của Mác.

Trong hơn một chục năm trời miệt mài cho trọn bộ "Tư bản", Ăng-ghen đã dựng cho người bạn thiên tài của ông một đài kỷ niệm trang nghiêm, trên đó Ăngghen cũng không ngờ là đã khắc tên mình bên cạnh tên Mác bằng những dòng chữ không bao giờ phai mờ được" (Lênin).

Là con người hết mực khiêm nhường, Ăngghen thường nói "khi Mác còn sống, tôi vẫn là một cây đàn vi-ô-lông thứ hai bên cạnh Mác". Chính sự khiêm nhường ấy nên ngày nay, người ta gọi học thuyết mà C.Mác và Ăngghen sáng lập nên là học thuyết Mác xít.

Ph. Ăngghen đã rời xa chúng ta 120 năm nhưng tư tưởng, học thuyết về sứ mệnh của giai cấp công nhân, tấm gương trung kiên và tình bạn hết mực khiêm nhường của ông đối với C.Mác mãi mãi sống trong lòng giai cấp công nhân, nhân dân lao động tiến bộ trên toàn thế giới.

Trần Thành